Engel van Curaçao

Na koningsdag volgt een periode van inkeer. In de aanloop naar 4 en 5 mei staan we stil bij de periode 1940-1945. Bij de slachtoffers van WOII. Militairen, verzetsmensen, Joden, zigeuners, gehandicapten, homo’s, lesbiennes en burgerslachtoffers.

Bij iedereen die, tijdens de zwartste bladzijde uit Europa’s geschiedenis, het leven liet. We staan ook stil bij de helden die, in het groot of in het klein, verzet pleegden en medemensen uit handen hielden van de meedogenloze dood- en verderf zaaiende machinerie van de nazi’s.

In de media komen vaak lang vergeten verhalen voorbij die 75 jaar na dato opeens uit het stof der tijd herrijzen. Verhalen geschreven aan de hand van een verloren gewaand dagboek, een kinderschriftje, een foto of tekening.

Juist die verhalen maken het verleden interessant en zijn voor de geschiedschrijving van onschatbare waarde.

Zo kwam ik het vergeten verhaal tegen van Jan Zwartendijk. Opgeschreven door Jan Brokken in het boek ‘De rechtvaardigen’.

In dit boek wordt het leven van Jan Zwartendijk en de lotgevallen van de, dankzij Zwartendijks hulp, ontkomen Joden beschreven. Helaas is Zwartendijk in eigen land nauwelijks bekend.

Wie was Jan Zwartendijk?

Jan Zwartendijk was werkzaam als directeur van Phillips verkoopkantoor in Kaunas. Aan het begin van de oorlog werd hij aangesteld als plaatsvervangend Nederlandse consul in Litouwen.

Naar een idee van een Joodse vluchtelinge van Nederlandse afkomst, Pessla Lewin, lukte het hem op slinkse wijze naar Litouwen gevluchte Poolse Joden het leven te redden.

Hij schreef in korte tijd duizenden bestemmingsvisums uit voor Curaçao. Riskant want ingewijden wisten dat daar helemaal geen bestemmingsvisum voor nodig was.

Toestemming van de gouverneur van het eiland was hiervoor genoeg. De visums waren echter overtuigend. De Japanse consul regelde vervolgens de transitvisums. De Joden reisden met de Trans-Siberië Express naar Japan. Vandaaruit verspreidden ze zich over de hele wereld. Het leverde Zwartendijk de bijnaam ’Engel van Curaçao’ op

Echter de activiteiten van Jan Zwartendijk werden in eigen land niet gewaardeerd en leverden hem in 1964 een berisping van het ministerie van buitenlandse zaken op.

De argumentatie achter deze berisping was dat hij zich toentertijd niet aan de diplomatieke regels had gehouden… Beschamend! Dat een profeet in eigen land niet wordt gehoord, is hierbij bewezen.

In 2018 werd hij eindelijk postuum gerehabiliteerd.
In Kaunas (Litouwen) staat sinds 2018 een monument ter ere van deze Hollandse Schindler.

Het verleden lag Zwartendijk als een last op de schouders. Zwartendijk ging zich steeds meer zorgen maken over het hem onbekende lot van de duizenden aan zijn zorg toevertrouwde Joden. Hoe was het hen vergaan? Hij stierf in 1976. Onwetend van het feit dat 95% de oorlog overleefde.

Het boek ‘De rechtvaardigen’ is een verhaal over het maken van keuzes in moeilijke tijden maar bovenal een verhaal over moed. Het drukt ons, tussen de regels door, met de neus op de actualiteit. Nog steeds zijn mensen op de vlucht voor geweld.

Vreemdelingenhaat en antisemitisme laaien op. Zolang de mens niet in staat is te zoeken naar overeenkomsten in plaats van verschillen zijn we jammer genoeg bijna terug bij af.

Daarom, menslief blijf kritisch. Verzet jezelf tegen onrecht. Laat jezelf horen. Blijf dicht bij je gevoel. De taal van het hart spreken we allemaal! Doe je deur niet dicht, wendt je hoofd niet af.

Zoals Remco Campert ooit zei:

Verzet begint niet met grote woorden
maar met kleine daden

zoals storm met zacht geritsel in de tuin
of de kat die de kolder in zijn kop krijgt

zoals brede rivieren
met een kleine bron
verscholen in het woud

zoals een vuurzee
met dezelfde lucifer
die een sigaret aansteekt

zoals liefde met een blik
een aanraking iets dat je opvalt in een stem

jezelf een vraag stellen
daarmee begint verzet

en dan die vraag aan een ander stellen

 

Ben u bereidt die vraag te stellen?